Lá dong và sấu là hai “đặc sản” của người dân Tuấn Dị. “Trên sấu, dưới lá dong" là hình ảnh quen thuộc ở miền quê này. Cây lá dong và cây sấu dựa vào nhau để phát triển. Lá dong là cây ưa bóng râm, dưới bóng sấu, cây lá dong phát triển tươi tốt. Ngược lại, cây sấu dựa vào nguồn dinh dưỡng chăm bón cho cây lá dong để đơm hoa kết trái. Sấu là cây ăn quả ở vùng nhiệt đới với bộ lá xanh tốt quanh năm, được người dân thành thị, nông thôn trồng để lấy quả và tạo bóng mát. Sấu không khó trồng và cũng không kén chăm sóc. Cây trồng lâu năm và tán cây càng rộng thường cho năng suất cao hơn. Sấu được nhân giống bằng hạt. Theo kinh nghiệm của người dân nơi đây, muốn có cây giống tốt, người sản xuất cây giống phải chọn những quả chín vàng ở cây sấu quả to, ngon, mã đẹp, cho năng suất cao và ổn định. Sau đó, lấy hạt ương vào túi bầu ni lông, khi cây cao 20 -30cm có thể đem ra trồng. Trồng sấu không tốn diện tích. Người dân thường kết hợp trồng sấu xen với loại cây khác để tiết kiệm và tăng hiệu quả sử dụng đất.
Cứ mỗi độ tháng Ba, những chùm hoa sâu li ti rụng đầy mặt đất để đến tháng Tư từng chùm quả nhỏ xanh lục được hình thành. Mùa thu hoạch sấu thường kéo dài trong khoảng 4 – 5 tháng. Từ trung tuần tháng Tư (âm lịch), một số hộ gia đình đã bắt đầu thu hoạch những trái sấu bao tử đầu tiên. Cho đến cuối tháng Chín (âm lịch) người trồng sấu mới kết thúc vụ thu hoạch bằng những trái sấu chín vàng. Những người dân ở thôn Tuấn Dị cho biết, sấu có 2 loại, sấu trắng và sấu tía. Sấu tía quả nhỏ, giòn vỏ, thường cho thu hoạch sớm. Ngược lại, sấu trắng quả to, cùi dày, thường cho thu hoạch muộn. Mỗi loài sấu có nét đặc trưng riêng nên người dân thường trồng kết hợp cả 2 loại để rải vụ thu hoạch, góp phần nâng cao giá trị thu nhập từ cây sấu.
Sấu là loại quả dùng để chế biến nhiều món ăn và thức uống độc đáo, mát lành. Hương vị của những quả sấu kết hợp với miếng thịt vịt béo ngậy, ăn mềm mà không ngán, vị chua của sấu sẽ làm giảm mùi hôi của thịt vịt đồng thời tăng độ thơm và ngậy. Trái sấu xanh còn dùng để đánh giấm nước rau muống luộc. Nó hơn hẳn chanh, vì nếu vắt chanh vào lúc nước rau còn nóng thì hơi có vị đắng. Nó hơn hẳn me, vì quả me vị chua hơi gắt. Chỉ có sấu xanh mới làm cho bát nước rau vừa trong, vừa mát, vừa thanh, vừa chua dìu dịu. Có thể cho ta cảm giác làm tan đi cái oi bức của trưa hè.
Nói đến thức uống mùa hè, người ta không thể không nhắc đến nước sấu. Chế biến món nước giải khát sấu bao tử đơn giản hơn sấu già, khi không phải gọt vỏ bên ngoài, mà chỉ cắt núm cuống, rồi rửa sạch sẽ, sau đó để thật ráo nước mới bắt đầu công đoạn chế biến chính. Cùng với quả sấu non ra, thì đường kính trắng cũng là một trong hai nguyên liệu chính làm nên món nước giải khát thơm ngon, ngọt ngào này. Ngoài ra, cần thêm một chút gừng để cho món đồ uống thêm phần hấp dẫn.
Để định lượng món nước sấu bao tử có độ đậm ngọt vừa phải, theo cách chế biến của những người dân nơi đây, với sấu già, độ chua đậm thì 1 kg quả sấu luôn phải cần 2 kg đường mới đủ. Còn với sấu nhỏ hơn, độ chua chưa có nhiều, định lượng 1 kg sấu với 1 kg đường là vừa. Cũng theo những người bán hàng và có kinh nghiệm chế biến món này, dẫu làm món sấu này không khó, nhưng nếu không tuân thủ các nguyên tắc, quy trình chế biến, cũng như định lượng tỷ lệ hợp lý cũng có thể làm hỏng món nước giải khát, hoặc là không được ngon như ý muốn.
Đầu tiên, số đường được mang bỏ vào xoong để đun lên cho sôi, đến khi nào các hạt đường trong xoong tan chảy hết là được. Nước chế với đường chỉ là rất ít, độ 0.3- 0,5 lít cho 1 kg đường. Khi đun đường, lửa phải liu riu để đường không bị bén cháy ở đáy xoong. Nếu để nước đường cháy bén đáy xoong, đường sẽ có mùi khét, làm món nước sấu sẽ mất ngon. Chính vì vậy mà công đoạn đun nước đường phải hết sức thận trọng. Trước khi chuẩn bị tắt lửa, bắc xoong nước đường xuống, cho một chút gừng giã nhuyễn vào để tạo cho nước đường có mùi thơm hấp dẫn.
Bắt buộc phải cho gừng vào từ lúc còn đang đun đường, bởi nếu cho vào sau, khi nước đường đã nguội rồi, món nước rất có thể sẽ lên màng sau vài ngày. Khi nước đường đã nguội hẳn, các quả sấu được trút vào một chiếc lọ thủy tinh, hoặc lọ nhựa, sau đó đổ hết số nước đường nguội vào sao cho ngập các quả sấu rồi đậy nắp lại. Lọ sấu để qua độ từ 4-5 ngày, khi các quả sấu ngấm đường vào cùi là bắt đầu dùng được.
Dưới thời tiết nắng nóng, mồ hôi nhễ nhại, sau khoảng thời gian đi ngoài đường về mà được thưởng thức ly nước sấu đá bao tử thì không gì thú vị bằng. Một ly nước sấu đá lạnh ngọt ngào, thơm phức vị gừng sẽ nhanh chóng xua tan đi cái nóng, cái oi nồng, du khách nhanh chóng tìm thấy cảm giác thấy sảng khoái. Khi thưởng thức, ngoài vị chua thanh dịu nhẹ, du khách sẽ thích thú khi ăn những quả sấu bao tử giòn tan, nhai và cảm nhận thấy vị bùi bùi.
Sấu là cây trồng lâu năm. Sấu trồng khoảng 5 năm sẽ cho thu hoạch và có thể khai thác quả trong nhiều năm. Với những người cao tuổi trong làng, sấu như những “cây rút tiền”. Trong thôn, nhà trồng ít thì cũng có một vài cây vừa để lấy bóng mát vừa để bán quả, nhà trồng nhiều thì có tới hàng chục cây. Trồng sấu không lo mất mùa, năm thu hoạch nhiều, năm thu hoạch ít, chứ chẳng năm nào thất thu. Vì không tốn công thu hoạch nên giá "bán vo" cả vườn chỉ bằng 1/3 - 1/4 so với giá thông thường.
Nhiều năm trở lại đây, sấu có giá trị thương phẩm khá cao. Sấu thu hoạch đến đâu được các lái buôn thu mua hết đến đó, không lo bị ế. Mỗi năm sản lượng sấu của mỗi hộ đạt 1,7 tấn, với mức giá trung bình 35 - 40 nghìn đồng/1kg, thu lãi trên 60 triệu đồng. Từ giữa tháng Tư (âm lịch), một số hộ gia đình đã bắt đầu thu hoạch sấu bao tử với giá từ 60 – 75 nghìn đồng/kg quả tươi bán tại vườn. Giờ đây, sấu Tuấn Dị đã theo chân thương lái có mặt ở khắp các thị trường như Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh. Thậm chí, sấu Tuấn Dị đã trở thành món quà quê độc đáo xuất ngoại sang các nước như Hàn Quốc, Trung Quốc, Nga.
Không tốn chi phí đầu tư, công chăm sóc; thu hoạch đơn giản, thị trường tiêu thụ ổn định… cây sấu là cây trồng mang lại thu nhập khá cho người dân. Hy vọng, trong thời gian tới, sấu Tuấn Dị sẽ tạo được thương hiệu để giá trị kinh tế ngày càng được nâng cao.